Kρητικές Μελωδίες: Λασίθι - Οροπέδιο Λασιθίου

ΤΟ ΟΝΟΜΑ «ΛΑΣΙΘΙ»

Ο ΝΟΜΟΣ ΛΑΣΙΘΙΟΥ

Ανατρέχοντας στον Οργανικό Νόμο του 1868 (Βλέπε Κρητικός Κώδικας, έκδοση Α’ Χανιά 1879, Τόμος Α, σ. 63) βλέπουμε ότι το όνομα της Επαρχίας Λασιθίου δόθηκε σε ολόκληρο το νομό από την Κρητική Επαναστατική Διοίκηση των Απελευθερωτικών Αγώνων των ετών 1866 – 1869 εξ αιτίας της 10ημερης (21 - 30/5/1867) αιματηρής γιγαντομαχίας Λασιθίου που έγινε στο Οροπέδιο Λασιθίου μεταξύ Τούρκων και Κρητων. Επομένως το όνομα Λασίθι ήταν αρχικά μόνο για την επαρχία. Μέχρι τότε ο νομός Λασιθίου ονομαζόταν νομός Σητείας, = στα Βενετσιάνικα TERRITORIUM SITTIA ή SETTIA.

ΟΙ ΛΙΝΙΕΣ ή ΒΑΓΚΕΣ, ΤΑ ΛΑΣΙΤΙ

ΚΑΙ ΤΟ ΛΑΣΙΘΙ

Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, αλλά και τα αρχαία γραπτά Μνημεία, ιδιαίτερα τα Ενετικά (Βλέπε π.χ. Στ.Σπανάκη: Ενετικές Εκθέσεις Basilica, Cavali κλπ):

1) ) Ο κάμπος που σήμερα λέγεται Λασίθι αρχικά ονομάζονταν «Δίκτη και Δικταίον, τόπος και όρος της Κρήτης» (Βυζάντιος, Πτολεμαίος κ.α.) και επι Ενετών και Lassiti Campagna ant Campo di Lasciti

2) Ο κάμπος που σήμερα λέγεται Λασίθι είναι ένα τεράστιο ταψί και τα νερά του δεν εκβάλλονται με ποταμό στη θάλασσα. Μάλιστα για τον ίδιο λόγο, μέχρι που οι Βενετοί κατέλαβαν την Κρήτη, το Λασίθι λίμναζε και γι αυτό δεν το καλλιεργούσαν. Στη συνέχεια οι Βενετοί, προκειμένου να βρουν σιτηρά και κηπευτικά για τη διατροφή των στρατιωτών τους στην Κρήτη, χάραξαν στον εν λόγω κάμπο οριζοντίως και καθέτως αποθετήρια αυλάκια, τα καλούμενα Βάγκες ή Λίνιες (= Ενετικά Banks, Lines), με σκοπό από τη μια να οδηγούν τα νερά σε μια υπόγεια καταβόθρα, τον καλούμενο χώνο, και από την άλλη αφενός να συγκρατούν κάποια νερά για το πότισμα ή για τα πηγάδια (πλουτισμό του υδροφόρου ορίζοντα) και αφετέρου να συγκρατούν ύλη, για να χρησιμοποιείται για τη λίπανση του κάμπου. Και έτσι στη συνέχεια το Λασίθι έγινε παράδεισος.

Οι Λίνιες ή Βάγκες είναι 12 προς Βορά και Νότο και 20 από Ανατολάς προς Δύση και χωρίζουν τον κάμπο σε 193 ½ τετράγωνα (φαίνονται από τις κορφές της Δίκτης, αλλά και στις αεροφωτογραφίες της Google ).

Τα τετράγωνα αυτά οι Βενετοί τα παραχώρησαν σε Βενετούς αποίκους και ντόπιους καλλιεργητές ως κληροδοτήματα ή άλλως μετόχια, μερίδια, κληρουχίες , που στα Βενετσιάνικα – Λατινικά (βλέπε λεξικό Dizionariodel dialeto Veleziane di G. Boerio, Venezia 1856) λέγονται lassiti ή Lasciti, απ΄όπου προέκυψε η βενετσιάνικη ονομασία LASSITI CAMPAGNA ή CAMPO DI LASSITI = στα κρητικά Λασίτι ή Λασίθι και Τούρκικα Lasit.

Πιο απλά, οι ονομασίες «Λασίτι», «Λινιες», «Βάγκες» είναι βενετσιάνικες (ο πληθυντικός αριθμός των λατινο-βενετσιάνικων λέξεων lascito, line, bank), όπως και τόσες άλλες της Κρήτης, πρβ: Λιμνάκαρος (Limnacaros),Κάστελος, Καζάρμα (Casarma), Μεραμβέλο (Mirabello), Σπίνα Λόγκα (Spina Longa), Μαλεβύζι (Μalvezia), Souda(Suda), Μονοφατσι (Bonifatio), Belventere, Καστέλι (Castel) κ.α.

Στις Βενετσιάνικες Έκθεσεις (Cavali, F. Castrofylaca κ.α.) αναφέρονται τα ονόματα των Βενετών αποίκων και των ντόπιων καλλιεργητών που παραχωρήθηκαν τα λάσιτι, π.χ.: Franco Dannasis, Petro Conte, G. Tzogia, Μ.Bidos, Γ. Μηλιαράς, Μ. Κρασώτης, Ν. Αρχαύλης, Γ. Μουδάτσος, Ε. Τζερμιάς, Α. Σανούδος κλπ . Αναφέρονται επίσης τα μετόχια (κατοικίες μετοχάρηδων), π.χ.: Μετόχι Αυγουστή, μετόχι Αλογόσπηλιοι, μετόχι Βασιλικού, μετόχι Βίδων, κλπ. , από τα οποία μερικά στη συνέχεια έγιναν χωριά.

Σημειώνεται επίσης ότι:

1) Όταν οι Βενετοί κατέλαβαν την Κρήτη την κήρυξαν σε βασίλειο (Regno di Candia = Βασίλειο του Χάνδακα = σημ. Ηράκλειο), την χώρισαν διοικητικά σε 4 μεγάλα διαμερίσματα ( κάτι ως σημερινοί νομοί), τα: TERRITORIUMSITTIA ή SΕΤΤΙΑ(σημερινός νομός Λασιθίου), TERRITORIUM CANDIA, (Ηρακλείου), TERRITORIUM RETTIMO(Ρεθύμνης) και TERRITORIUM CANEA (Χανίων) και αυτά στη συνέχεια τα διαμοίρασαν ως φέουδα στους Βενετούς αποίκους (στην αρχή σε 12 ευγενείς), σύμφωνα με την Carta Concessionis του 1211. Ο Κάμπος που σήμερα λέγεται Λασιίθι, ο κάμπος που σήμερα λέγεται Μοιρών, ο Αλίκαμπος και κάποια άλλα μέρη παρέμειναν αρχικά ως δημόσια κτήματα και στη συνέχεια, αφού το δημόσιο ταμείο του Χάνδακα έκανε εκεί διάφορα έργα για καλύτερη γεωργική εκμετάλλευση, τα παραχώρησε ως μοιράσια (εξ ου και Μοίρες) ή lassiti (εξ ου και η ονομασία Λασίθι) σε και ντόπιους καλλιεργητές και Βενετούς αποίκους που έφερε από Ναύπλιο, Μονεμβάσια κ.α. μέρη, τα οποία ο F. Basilicata είχε υπολογίσει σε 25 ιπποτικά φέουδα.

2) Στο Οροπέδιο λίγο πριν υπήρχαν πάρα πολύ ανεμόμυλοι (γύρω στους 10.000 την δεκαετία του 50, σύμφωνα με την απογραφή κ. Μιχ. Κασωτάκη, καθηγητή Πανεπιστημίου) που προσέδιδαν στο τοπίο μια μοναδική φυσιογνωμία υψηλής αισθητικής αξίας.

Οι ανεμόμυλοι ήσαν αντλητικές μηχανές με ξύλινο ή πέτρινο στην αρχή και μετά σιδερένιο πύργο απλής τεχνολογίας ντόπιας κατασκευής. Έκαμαν την εμφάνιση τους στον Λασιθιώτικο κάμπο στα τέλη του περασμένου αιώνα και προσέφεραν μεγάλη βοήθεια στον ντόπιο αγρότη και συνετέλεσαν στην ανάπτυξη της τοπικής οικονομίας. Ο αριθμός τους σήμερα έχει μειωθεί σημαντικά λόγω εκσυγχρονισμού, στερώντας από τον αναπτυσσόμενο τουρισμό ένα από τα κύρια στηρίγματά του και από το Λασίθι την ταυτότητα του.

LASSITI CAMPANA

= ΚΑΜΠΟΣ ΛΑΣΙΘΙ

LASSITI CAMPAGNA = κόμπος Λασιθίου,

Γκραβούρα F. Basilicata, 1612 μ.Χ.

Αεροφωτογραφία της Google στην οποία, όπως βλέπουμε, διακρίνονται οι Λίνιες ή Βάγκες και τα λασιτι (Linies Banks, Lassiti) απ΄όπου η ονομασία Λασίτι ή Λασίθι

Ο λεγόμενο «Χώνος» όπου οδηγούνται τα νερά από τις Λίνιες ή Βάγκες

και χάνονται μέσα στη γη.

Και σήμερα ακόμη, αν οι βροχές είναι πολλές ή αν ο χώνος φράξει,

το Οροπέδιο Λιμνάζει και πάλι

Οι περόμυλοι, όπου οι Βενετοί αρχικά και μετά οι ντόπιοι

άλεθαν τα σιτάρια.

Το Οροπέδιο Λασιθίου μετά την απελευθέρωσή του, επι Κρητικής Πολιτείας (1898 – 1906 μ.Χ.) και εξής, άρχισε να γίνεται σιγά σιγά παράδεισος. Εκτός από σιτοβολώνες γέμισε και με κήπους με παντός είδους δέντρα (αχλαδιές, μηλιές, αμυγδαλιές κλπ) και κηπευτικά (πατάτες, λάχανα, φασόλια κλπ), που ποτίζονταν με νερόμυλους.

Ξύλινος μύλος,

Νερόμυλος στο Λασίθι με ξύλινο πύργο, γκραβούρα 1928.

Η ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΟΝΟΜΑΣΙΑΣ «ΛΑΣΙΘΙ»

(Γράφεται με ι και όχι η ή υ)

Η ορθή γραφή του ονόματος «Λασίθι» είναι με ι, γιατί:
1) Σε καμιά επίσημη επιγραφή και σε κανένα επίσημο αρχαίο κείμενο ή χάρτη δεν έχει βρεθεί γραμμένο είτε με τη γραφή Υ(υ) είτε με τη γραφή Η(η).
Στις αναφορές και τους χάρτες των Ενετών ναυτικών περιηγητών κ.τ.λ. γράφεται πάντα με ι και πότε: Lascito campo και πότε Lasciti, Lassiti ant Lassithi. O Waldseemüller (Ptolemaios), 1541 μ.X., στο χάρτη του CRETA ( = ΚΡΗΤΗ) γράφει το όνομα Λασίθι με ι και sc και όχι με s: Lascito campo. O Onorio Belli (1591) γράφει το όνομαΛασίθι με sc και όχι με s: lasciti che ‘e un monte molto alto, il guale nella sua cima ha una belissima pianura chiamata Lasciti. Ομοίως στους χάρτες Κρήτης G Porro (1572) και F Μorosini (1668) γράφεται Lascito campo.Στην έκθεση Cauali (1572) γράφεται Lasciti, ενώ στην έκθεση F. Bassilicata γράφεται Lassiti και Lassithi. Στοχάρτη της Κρήτης του Ολλανδού Dupper (1618) γράφει: Dicte mons guite Dicteus item Dictinneus n. Lassiti ant Lassithi.O Αθ. Πικρός (Κρητικός πόλεμος, 1669) το γράφει με ι, λέει: πρώτιστα δ’ ικάνουσιν εις οίπυν χώρον,Λάσιθι εκ πολλού με ως κεκλημένον, ως είγε λας έφασκεν ίθις ες θέαν. Στο χάρτη του Ρήγα Φεραίου γράφεται «Λασίτι». Στα Δημοτικά Σχολεία, στα Γυμνάσια και στα Λύκεια της Κρήτης από παλιά γράφεται επίσημα με Ι(ι), δηλαδή ΛΑΣΙΘΙ.
2) Αυτοί που γράφουν το όνομα Λασίθι με Η(η) ή Υ(υ) στηρίζονται σε λάθος ετυμολογίες. Σημειώνεται ότι:
Α) Σύμφωνα με τον Α. Γιάνναρη (Βλ. Περί Ερωτοκρίτου), το Λασίθι πήρε το όνομά του κατά τον μεσαίωνα από την βενετσιάνικη γραφή της πόλης La Seteia = LA SITIA = «η Σητεία» και γι αυτό πρέπει να γράφεται με η, δηλαδή Λασήθι. Κάτι που είναι εντελώς λάθος γιατί αφ’ ενός στα ονόματα ποτέ δεν προσκολλάτε το άρθρο (αυτό μπορεί να γίνει μόνο σε επιρρήματα από πλάγιες πτώσεις, όπως τη ημέρα > σήμερα, τη ώρα > τώρα κ.α. ) και αφ’ ετέρου η πόλη της Σητείας δεν είχε καμιά σχέση με το οροπέδιο Λασιθίου, αφού παρεμβάλλεται η επαρχίαΜεραμπέλου. Έπειτα: α) το όνομα Λασίθι υπάρχει και πριν από το μεσαίωνα, το βλέπουμε στη Carta concessionis, 1211 μ.Χ., β) ο νομός Λασιθίου πήρε το όνομα που έχει από την επαρχία μετά τη Μάχη Λασιθίου και όχι η επαρχία από το νομό. Πριν ο νομός ονομαζόταν TERRITORIO SITTIA ή SETTIA (Σητείας).
Β) Σύμφωνα με το λαογράφο Ν. Ζερβογιάννη (Βλ. Αμάλθεια τ. 1, τόμος Ι), το Λασίθι πιθανόν να ονομάστηκε έτσι από τις λέξεις «Λας» = λίθος και «ίθι» = βλέπε, όμως ο κάμπος Λασιθίου δεν είναι πετρώδης, αλλά χωμάτινος από προσχώσεις.
Γ) Σύμφωνα με τον Σ. Βασιλάκη, το Λασίθι πιθανόν να ονομάστηκε έτσι από την αρχαία πόλη «Λατώ» > Λατίτιον >Λασίθιον. Κάτι που είναι λάθος, γιατί η αρχαία πόλη Λατώ βρίσκονταν στην επαρχία Μεραμπέλου και όχι στην επαρχία Λασιθίου όπου ακούστηκε για πρώτη φορά το όνομα Λασίθι.
Δ) Σύμφωνα με τον Στ. Ξανθουδίδη (Επαρχίες & πόλεις της Κρήτης, τόμος Γ), το Λασίθι πιθανόν να ονομάστηκε έτσι από το αρχαίο επίθετο «λάσιος» = μαλλιαρός, πυκνός, δασύς… επειδή το Λασίθι παλιά θα ήταν γεμάτο από δάση. Ωστόσο, σύμφωνα με την παράδοση και τα βενετσιάνικα αρχεία, ο κάμπος Λασιθίου, όπως προαναφέραμε, αρχικά δεν είχε δάση, γιατί «σίρκωνε» από τα λιμνάζοντα νερά.
Ε) Σύμφωνα με τον αρχαιολόγο Χαρ. Κριτζά κ.α., το όνομα Λασίθι προέρχεται από τη πόλη «Λάσυνθος» που αναφέρει μια επιγραφή που βρέθηκε στην Κάτω Σύμη της Βιάνου και γράφει «ΕΠΙ ΛΑΣΥΝΘΙΩΝ…», κάτι που είναι λάθος υπόθεση, όπως θα δούμε πιο κάτω.

ΟΙ ΛΑΣΥΝΘΙΟΙ

Σύμφωνα με τον αρχαιολόγο Χ. Κριτσά και ορισμένους άλλους αρχαιολόγους και μελετητές (Paul Faure, OscarLandau, Ruigh, Doria, Γ. Καραβαλάκης κ.α.), το όνομα Λασίθι σχετίζεται λέει με το όνομα «ΛΑΣΥΝΘΟΣ» που βρέθηκε σε επιγραφή στη Σύμη της Βιάννου, καθώς και με το όνομα «RA-SU-ΤO» (και το εθνικό λέει RASUTIOS) που αναφέρεται σε αρχαίες επιγραφές που βρέθηκαν στην Κνωσό. Η ονομασία ΡΑΣΟΥΤΟ έγινε λέει μετάΛΑΣΟΥΤΟ > ΛΑΣΥΝΘΟΣ και μετά ΛΑΣΙΘΙ και ως εκ τούτου το όνομα Λασίθι πρέπει λέει να γράφεται με υ, δηλαδήΛΑΣΥΘΙ και όχι ΛΑΣΙΘΙ. Μάλιστα ο P. Faure πρότεινε λέει και την ταύτιση του χωριού Λαγού Λασιθίου με την αρχαία πόλη Λάσυνθο. Αντίθετα, οι VENTRIS – CHADWICK μετέγραψαν το RASUTO σε LASUTHOS (και μάλιστα αυτό με ερωτηματικό) και το παρέβαλαν με τα Λάσος και Λασαία.
Η επιγραφή που βρέθηκε στη Σύμη από την αρχαιολόγο κ. Α. Λεμπέση (υπολογίζεται ότι είναι λέει γραμμένη γύρω στο 2ο αι. π.Χ.) γράφει επακριβώς τα εξής:

«Οι συν Λιβύρνω …
ανέσαξεν ….
Επί Λασυνθίων ….
….ίται κόσμων π…. ανέσαξε….
( Περισσότερα βλέπε ΠΕΠΡΑΓΜΕΝΑ Η’ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΚΡΗΤΟΛΟΓΙΚΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ, καθώς και εφημερίδα «ΛΙΝΙΕΣ», αρ. φύλλου 11, Χαράλ. Κριτζάς «Το Λασύθι»)

Ωστόσο όλα αυτά δεν πείθουν, γιατί:
1) Τόσο οι αρχαίες επιγραφές που γράφουν «RASUTO» όσο και η επιγραφή που γράφει «ΛΑΣΥΝΘΙΩΝ» βρέθηκαν εκτός περιοχής Λασιθίου - οι πρώτες στην Κνωσό και η δεύτερη στη Κάτω Σύμη της Βιάννου. Και αφού η επιγραφή που γράφει ΛΑΣΥΝΘΙΩΝ βρέθηκε στη Σύμη, άρα η εκεί περιοχή πιθανόν να σχετίζεται με αυτό το όνομα.
2) Στον κάμπο του Λασιθίου, σύμφωνα με τη παράδοση και τα Βενετσιάνικα αρχεία που προαναφέραμε, μέχρι οι Βενετοί να κάνουν τα αντιπλημμυρικά έργα δεν υπήρχαν χωριά ή πόλεις, υπήρχαν μόνο οικισμοί στα υψίπεδα – ο λόγος και που στον κάμπο δεν έχουν βρεθεί λείψανα οικισμών. Τα σημερινά χωριά στο κάμπο του Λασιθίου: Λαγού, Τζερμιάδων κ.τ.λ. κτίστηκαν μετά από τα προαναφερθέντα αντιπλημμυρικά έργα και από τους Λασιθιώτες( τους Lassiti).
3) Oι ως άνω λόγω αρχαιολόγοι και ερευνητές, ειδικά ο Paul Faur, η Αγγελική Λεμπέση κ.α., έχουν περιπέσει και σε άλλα σοβαρά λάθη, όπως αυτά σχετικά με το σπήλαιο γέννησης του Κρηταγενή Δία. (Βλέπε: «Ο ΔΙΑΣ ΚΑΙ ΤΟΔΙΚΤΑΙΟ ΑΝΤΡΟ», Α. Κρασανάκη ).
4) Από την εν λόγω επιγραφή δε φαίνεται ξεκάθαρα ότι υπήρχε αρχαία πόλη με το όνομα «Λάσυνθος», άρα πως λένε μερικοί ότι η πόλη αυτή μπορεί να βρισκόταν στο χωριό Λαγού του Οροπεδίου Λασιθίου; Φαίνεται να γίνεται λόγος για κάποια ομάδα ανθρώπων (κόσμοι ήσαν άρχοντες στην αρχαία Κρήτη ή διακοσμητές) ή για περιοχή ή για όνομα οικογένειας κ.α. με το όνομα αυτό. Έπειτα, αν υπήρξε ως πόλη, θα την ανέφερε κάποιος αρχαίος συγγραφέας (Όμηρος, Διόδωρος, Στράβων, Πολύβιος, Βυζάντιος κ.α.).

Σημειώνεται ότι:
1) Σύμφωνα με το φιλόλογο Λασιθιώτη καθηγητή και συγγραφέα κ. Μανώλη Συμιανάκη, η ετυμολογία του ονόματος Λασίθι από το «Λάσυνθος» δεν ευσταθεί και ευσταθεί η ετυμολογία του Α. Κρασανάκη, δηλαδή από το βενετσιάνικο Lascito ή Lassito. Την άποψη αυτή του κ. Συμιανάκη αποδέχτηκε τελικά και η Πνευματική Εστία Λασιθίου σε συνέδριο της στις 14/8/2005.
2) Μερικοί επίσης λένε ότι αφού το όνομα Λασίθι (Lasithi) αναφέρεται στη Βενετική Carta concessionis του 1211, άρα οι Βενετοί βρήκαν το όνομα αυτό (άρα είναι ελληνικό) και το διατήρησαν, όπως έκαμε και με το Gerapetra …. και αφού έτσι άρα το όνομα Λασίθι σχετίζεται με το «Λάσυνθος». Ωστόσο στη χάρτα αυτή αναφέρονται και τα ονόματα: Μεραμβέλο (Μirabello), Bonifatio κ.α. που ακούγονται και αυτά για πρώτη φορά και συνάμα φαίνεται καθαρά ότι δεν είναι ελληνικές λέξεις, άρα και η ονομασία Λασίθι (Lassiti) είναι από αυτά που δόθηκαν για πρώτη φορά από τους Βενετούς. Έπειτα, αν το όνομα Lasciti ή Lasiti ήταν πριν ελληνικό ή αν πριν το όνομα αυτό είχε το γράμμα Υ θα το έβαζαν και οι Βενετοί, όπως έχουν κάνει σε όλες τις άλλες ελληνικές λέξεις που πήραν, πρβλ: Lydia, Polynesia, Odyssey, Lacryma (δάκρυ)….
3) Οι Βενετοί δεν κατέλαβαν την Κρήτη, αλλά την αγόρασαν από το Γενουάτη Βονιφάτιο Μομφερατικό.

ΟΙ ΟΝΟΜΑΣΙΕΣ:

ΔΙΑΣ, ΔΙΚΤΗ ΚΑΙ ΔΙΚΤΑΜΟ ή ΕΡΩΝΤΑΣ

Σύμφωνα με τους αρχαίους συγγραφείς ( Στράβωνα, Διόδωρο κ.α.), στη Κρήτη υπάρχουν δυο οροσειρές, η μια στα δυτικά που λέγεται «Λευκά όρη» και η άλλη στο κέντρο που λέγεται «Ίδη ή Ιδαία όρη» και όπου βρίσκεται και η Δίκτη, το βουνό στο οποίο «την γένεση του Διός μυθολογούσι οι Κρήτες», καθώς και η πόλη Ιεράπυτνα κ.α.
Σύμφωνα επίσης με το ΜΕΓΑ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ (10ος αι. μ.Χ.), που επαναλαμβάνει-επικαλείται στίχους τουςΆρατου, το βουνό «η Δίκτη ή Εντίχτης» ονομάσθηκε έτσι, επειδή γέννησε (από το τίκτω > δίκτω) το Δία, πρβ: «Δίκτω εν ευώδει όρεος σχεδόν Ιδαίοιο, από το Δίκτον. Είρηται παρά το τέκω τίκτω τις ούσα, από εκεί τεχθήναιτον Δία». (Μέγα ετυμολογικό Λεξικό) «έμπαλιν εις όμους τετραμμέναι’ ει ετεόν γε Κρήτηθεν κείναι γε Διός μεγάλου ιότητι ουρανόν εισανέβησαν ο μιντότε κουρίζοντα Δίκτω εν ευώδει όρεος σχεδόν Ιδαίοιο άντρω εγκατέθεντο και έτρεφον εις ενιααυτόν, ΔικταίοιΚούρητες οτε κρόνον εψεύσαντο (Αρατος Φαινόμενα 30 – 50 και Διόδωρος Σικελιώτης βίβλος 4, 80)
Σύμφωνα με τον Πτολεμαίο και τον Στ. Βυζάντιο, το Λασίθι ονομαζόταν πριν «Δικταίον»: «Δίκτη και Δικταίον, τόπος και όρος της Κρήτης’ περί αυτού ο Καλλίμαχος κράζει την και Δίκτη, άλλοι δε δίκταμνον την κράζουσι»
Ο Απολλώνιος Ρόδιος λέει ότι ο κόλπος Μεραμπέλου Λασιθίου ονομαζόταν «Δικταίος όρμος» και
εκεί φονεύτηκε οΤάλως από τους Αργοναύτες. («…είργε χθονί πείσματ’ ανάψαι Δικταίην όρμοιο κατερχόμενους επιωγήν..») (Αργοναυτικά Δ, 1638 – 1670)

Σημειώνεται ότι:
1) Στο χάρτη του Βενετού F. Bassilicata, 1652 μ.Χ., η Δίκτη γράφεται και ως «Ψηλορείτης», που πολλοί λένε ότι πρόκειται για λάθος. Ωστόσο η παράδοση αναφέρει (φαίνεται και από τις αεροφωτογραφίες της Google ότι ο κάμπος του Λασιθιού, ιδιαίτερα από τη μέση και κάτω, έχει σχηματιστεί από προσχώσεις που ασφαλώς κατέβηκαν από τη Δίκτη, άρα παλιότερα η Δίκτη πράγματι θα ήταν πιο ψηλή από τα άλλα βουνά της Κρήτης.
Σημειώνεται επίσης ότι κατά τη δεκαετία του 1950- 1960 σε πολλά πηγάδια και σε βάθος 15 – 25 μέτρα στη θέση Άγιος Ιωάννης οι εκσκαφείς έβρισκαν στάκτες και εστίες φωτιάς.
2)Στη Θεογονία του Ησιόδου που εκδόθηκε το 1889 από τον Ελληνικό Φιλολογικό Σύλλογο της Κωνσταντινούπολης, ο καθηγητής και σχολιαστής της Κ. Σιτλ για τη φράση «ες Δίκτον» του Ησιόδου (στίχος 482) σημειώνει: «ες Δίκτον = μέρος της Ίδης, οι άλλοι εκτός του Αράτου (Φαινόμενα 33) καλούσι Δίκτην, καθ’ ημάς δε λέγεται Λασίθι ή Λασιθιώτικα».
3) Βενετσιάνικα Dictamnons – dittamons = Δίκταμο (το) ή Αντίταμος (ο) και σημαίνει της Δίκτης ακρώρειες ήακρώφυτα λέγεται ο θάμνος που στα ελληνικά λέγεται Έρωντας.

ΤΟ ΟΡΟΠΕΔΙΟ ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΠΑΛΙΟΤΕΡΑ